Memento mori! Pamiętaj o śmierci! – to hasło jest chyba najbardziej odpowiednie w kontekście pisania artykułu o jednostronnym akcie ze skutkiem przyszłym, pewnym, a więc o testamencie. Jak napisać testament?
Spis treści
Czym jest testament?
Zgodnie z treścią przepisu art 941 KC rozrządzić (nie należy tego słowa mylić ze słowem rozporządzić!) majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Oznacza to, że testament jest jedyną formą rozrządzenia swoimi aktywami, jak i długami na wypadek śmierci. Wynika stąd więc zakaz stosowania tzw. umów o spadek. Jak wskazuje w swoim komentarzu prof. Skowrońska-Bocian współcześnie testament jest określany jako czynność jednostronna, nieskierowana do określonego adresata, osobista i dokonana w formie szczególnej, odwołalna, zawierająca rozrządzenia na wypadek śmierci.
Czy można napisać testament wspólnie z inną osobą?
Zgodnie z postanowieniem przepisu art 942 KC taka sytuacja jest wykluczona. Testament bowiem może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Trzeba jednak pamiętać, że doktryna uznała, iż takie sporządzenie testamentu, że na jednej kartce papieru umieszczone zostały rozrządzenia dwóch osób (czyli dwa testamenty) to są one ważne pod warunkiem, że najpierw została własnoręcznie spisana, podpisana i opatrzona datą wola pierwszej z tych osób, a poniżej druga osoba również spisała, podpisała i opatrzyła datą swój własnoręczny testament.
Kto może spisać testament?
Na to pytanie odpowiada nam przepis 944 KC – Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (tj. osoba która ukończyła lat 18 i nie została ubezwłasnowolniona a także małoletnia, która zawarła za zgodą sądu związek małżeński). Ponieważ spisanie testamentu jest czynnością osobistą nie można go sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
W jaki sposób należy odwołać dotychczasowy testament?
Odwołanie testamentu może nastąpić na trzy główne sposoby.
Sposobem pierwszym jest sporządzenie nowego testamentu – nowe rozrządzenie, zawierające postanowienie o odwołaniu poprzedniego testamentu powoduje nieważność sporządzonego wcześniej. Jeżeli jednak spadkodawca nie zaznaczył, że odwołuje poprzedni testament, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia starego rozrządzenia, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Drugim sposobem na odwołanie testamentu jest zniszczenie lub pozbawienie go cechy ważności – tj. np. podarcie go czy spalenie.
Sposób trzeci polega na dokonanie w testamencie zmian z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Nieważność testamentu
Zgodnie z prawem testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
Jednocześnie na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku a także wówczas gdy wprawdzie okres dziesięcioletni jeszcze nie minął, ale minęły już trzy lata od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności.
Formy testamentu
W tym miejscu przechodzimy do chyba najważniejszego elementu a więc form testamentu. Zgodnie z kodeksem cywilnym spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Tak naprawdę więc nie są potrzebne żadne szczególne przesłanki formalne dla sporządzenia testamentu. Tym bardziej, że brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego (tzw holograficznego, czyli opisywanego wyżej), jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do:
- zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu,
- treści testamentu lub
- wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Warto pamiętać, że podpis zawsze powinien znajdować się pod całością testamentu. Wszystko co znajduje się pod podpisem nie wchodzi w skład rozrządzenia. Do testamentu własnoręcznego nie jest konieczna obecność świadków.
Inną formą testamentu jest testament notarialny, tj spisany w formie aktu notarialnego przez notariusza. KC nie przewiduje żadnych wymagań formalnych poza stwierdzeniem, iż testament może zostać spisany w formie aktu notarialnego.
Trzecia forma to tzw. testament alograficzny. Polega on na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika USC (urzędu stanu cywilnego). Ograniczeniem dla tej formy testamentu jest fakt, iż z przyczyn oczywistych nie mogą go sporządzić osoby głuche lub nieme.
Zgodnie z 956 kc nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych, osoba niewidoma, głucha lub niema a także osoba nie mogąca czytać i pisać, osoba nie władająca językiem w którym testament został sporządzony a także skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Przepis 957 kc wskazuje natomiast, iż nie może być świadkiem sporządzania testamentu osoba dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść a także jej małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia (do szwagrów włącznie) oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Skutkiem złamania tego zakazu jest nieważność testamentu ale tylko w części przysparzającej korzyść świadkowi lub osobom wymienionym wyżej. Jeśli jednak z treści testamentu albo okoliczności wynika, że bez tego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu o takiej treści jaka się ostała, nieważny jest cały testament.
Ponadto zna kodeks cywilny jeszcze formy szczególne testamentów takie jak testament podróżny, wojskowy czy ustny – te formy wymagają jednak zawsze potwierdzenia.
Należy pamiętać, że między formami testamentów zachodzi równoważność. Oznacza to, że każdy z testamentów ma taką samą moc a więc przykładowo testamentem własnoręcznym można odwołać testament notarialny i odwrotnie.
